Tại sao chủ tịch Tập Cận Bình đột ngột thay đổi quan điểm về gói kích thích tài khóa?

Sau khi chống lại những lời kêu gọi can thiệp, Bắc Kinh đã thực hiện một bước ngoặt đột ngột. Nhưng liệu gói hỗ trợ tài chính của nước này có đủ ý nghĩa để đưa nền kinh tế lớn thứ hai thế giới trở lại đúng hướng?

Trong khi hầu hết mọi người ở Trung Quốc dành tuần lễ nghỉ lễ quốc gia tháng này để tận hưởng thời tiết mùa thu mát mẻ, thì các nhà môi giới ở Thượng Hải lại bị mắc kẹt trong văn phòng để tiến hành một cuộc kiểm tra căng thẳng (stress test) toàn ngành đối với hệ thống giao dịch của họ.

Sở giao dịch chứng khoán Thượng Hải muốn tránh lặp lại các sự kiện từ cuối tháng 9, khi thông báo đột ngột của Bắc Kinh về gói kích thích tiền tệ lớn nhất kể từ đại dịch đã kích hoạt một cuộc tranh giành của 220 triệu nhà đầu tư lẻ của Trung Quốc trở lại cuộc chơi cổ phiếu, khiến hệ thống giao dịch của thị trường bị sập.

"Đây là lần đầu tiên trong hơn một thập kỷ làm việc mà tôi thấy một cuộc kiểm tra toàn ngành", một người tại một công ty môi giới vừa phải ở Thượng Hải, người yêu cầu giấu tên vì không được phép nói chuyện với truyền thông, cho biết. Ông nói thêm, sự cố hệ thống là do "quá tải lệnh đặt" giống như một cuộc tấn công của tin tặc máy tính.

Sự thay đổi nhanh chóng về vận may của thị trường Trung Quốc, đã giảm ba năm liên tiếp vào năm 2023, tiếp theo là một bước ngoặt đột ngột từ Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình và các nhà hoạch định chính sách của ông về việc cung cấp kích thích cho nền kinh tế lớn thứ hai thế giới.

Trong nhiều năm, Tập Cận Bình phần lớn đã chống lại những lời kêu gọi một kế hoạch tài chính lớn để thúc đẩy các bộ phận của nền kinh tế đang gặp khó khăn, đặc biệt là các hộ gia đình và chính quyền địa phương đang nợ nần, vốn đã bị suy giảm tài sản do sự suy giảm bất động sản kéo dài ba năm. Theo một số ước tính, lĩnh vực này đã chiếm khoảng 30% nền kinh tế.

Với giá bất động sản không ổn định và nhiều chính quyền địa phương không thể trả hóa đơn, Bắc Kinh đang có nguy cơ bỏ lỡ mục tiêu tăng trưởng GDP chính thức năm nay là 5%. Vào thứ Sáu, nước này đã báo cáo tăng trưởng GDP 4.6% trong quý thứ ba - mức tăng trưởng thấp nhất trong 18 tháng.

Ngân hàng trung ương và cơ quan quản lý tài chính của Trung Quốc đã khởi động đợt kích thích bằng cách cắt giảm lãi suất và hỗ trợ chưa từng có cho thị trường chứng khoán, cũng như hỗ trợ cho các chủ nhà. Hai tuần sau, bộ tài chính công bố kế hoạch cứu trợ chính quyền địa phương của Trung Quốc, tái cấp vốn cho các ngân hàng lớn và giúp mua hàng triệu căn hộ chưa bán.

Bắc Kinh vẫn chưa công bố quy mô của gói hỗ trợ tài chính, nhưng đã hứa rằng một phần của nó sẽ là lớn nhất trong "những năm gần đây". Câu hỏi đặt ra cho các nhà đầu tư bây giờ là liệu các biện pháp này, mà Bắc Kinh gọi là "đòn đánh kết hợp", có đủ lớn hay không.

Với quy mô của các thách thức cơ cấu cơ bản của Trung Quốc - từ nợ chính phủ cao, suy giảm nhân khẩu học và thất nghiệp của thanh niên đến căng thẳng gia tăng với các đối tác thương mại - các nhà kinh tế học nói rằng Bắc Kinh đã có nhiều việc phải làm.

Ván cược cho Tập Cận Bình và Trung Quốc không thể cao hơn được nữa. Thất bại có thể đẩy Trung Quốc vào một vòng xoáy giảm phát tương tự như của Nhật Bản sau khi bong bóng bất động sản vỡ vào những năm 1990, từ đó phải mất nhiều thập kỷ để phục hồi.

Điều này không chỉ làm rủi ro mục tiêu chiến lược của Tập Cận Bình là tăng gấp đôi GDP bình quân đầu người vào năm 2035 và, theo ngụ ý, vượt qua đối thủ địa chính trị của Trung Quốc, Hoa Kỳ, trở thành nền kinh tế lớn nhất thế giới. Nó cũng có thể gây bất mãn trong dân chúng, vốn đã quen với những cải thiện liên tục về mức sống.

Nhiều người tin rằng Tập Cận Bình sẽ cố gắng áp dụng một con đường trung gian. Ông miễn cưỡng quay trở lại sách lược cũ của Trung Quốc là đầu tư cường độ nợ vào các lĩnh vực công nghệ thấp để thúc đẩy tăng trưởng chung. Thay vào đó, các nhà phân tích nói rằng ông muốn Trung Quốc tập trung vào những gì ông gọi là "lực lượng sản xuất mới", các lĩnh vực như năng lượng xanh và chất bán dẫn tiên tiến.

Tại sao ông Tập dường như thay đổi quyết định đột ngột về việc thực hiện một gói kích thích lớn vẫn còn là một điều bí ẩn. Trong khi Trung Quốc đã thực hiện các bước tăng dần để thúc đẩy nền kinh tế kể từ năm ngoái, ông Tập đã công khai không tỏ ra lo ngại thực sự nào về tăng trưởng ngay cả trong những tuần trước thông báo quan trọng của nhóm kinh tế của ông.

Vào tháng 9, truyền thông nhà nước đã chụp ảnh ông Tập có vẻ ngoài vui vẻ trong chuyến đi lịch sử tới tỉnh  phía tây Cam Túc, nơi ông gặp những người trồng táo và quân nhân.

Ông Tập thậm chí còn tỏ ra thoải mái về các mục tiêu tăng trưởng của chính phủ, bất chấp hàng loạt dữ liệu yếu kém trong tháng 8 cho thấy sự suy giảm ngày càng sâu sắc trong quý 3. Ông phát biểu tại một hội nghị chuyên đề ở Cam Túc rằng các giám đốc điều hành chỉ cần “làm tốt công việc kinh tế vào cuối quý 3 và quý 4” – được coi là một giọng điệu nhẹ nhàng hơn so với những nhận xét trước đó.

Nhưng các nhà phân tích tin rằng các quan chức đằng sau cánh cửa đóng kín ngày càng lo ngại về nền kinh tế ít nhất kể từ tháng 7, khi đảng tổ chức hội nghị toàn thể lần thứ ba, phiên họp kéo dài 5 năm thường vạch ra lộ trình kinh tế của Bắc Kinh.

Về mặt công khai, cuộc gặp này được nhiều người coi là nhằm củng cố chiến lược tự chủ và đầu tư nhiều hơn vào khoa học cũng như các lĩnh vực khác của Tập Cận Bình khi nước này cạnh tranh với Mỹ để giành quyền thống trị về công nghệ.

Hội nghị toàn thể thứ ba liệt kê những cải cách xã hội quan trọng, chẳng hạn như tăng tuổi nghỉ hưu và nới lỏng hệ thống hộ khẩu, quy định đăng ký hộ khẩu của Trung Quốc, hạn chế khả năng tiếp cận dịch vụ của người lao động nhập cư. Nhưng nó phần lớn phớt lờ những gì các nhà kinh tế coi là cần thiết phải trực tiếp kích thích nhu cầu trong nước, đặc biệt là tiêu dùng hộ gia đình và vực dậy nền kinh tế.

Theo dữ liệu chính thức, Trung Quốc tiếp tục tăng đầu tư vào sản xuất, mặc dù tỷ trọng của nước này trong tổng sản lượng thế giới là hơn 30% - cao hơn 9 quốc gia hàng đầu tiếp theo cộng lại. Trong khi đó, chi tiêu tiêu dùng trên GDP của nước này vẫn thấp hơn nhiều so với mức trung bình toàn cầu. Các nhà kinh tế cho biết điều này đã khiến Trung Quốc phụ thuộc quá nhiều vào thị trường nước ngoài để hấp thụ sản lượng hàng hóa ngày càng tăng, gây ra căng thẳng thương mại.

Scott Kennedy, chủ tịch ủy thác về kinh doanh và kinh tế Trung Quốc tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế, cho biết, Hội nghị lần thứ ba đã ưu tiên “đầu tư và sản xuất là động lực tăng trưởng và ít quan tâm hơn đến tiêu dùng và hộ gia đình”. 

Các nhà phân tích cho biết các nhà đầu tư đã bị choáng ngợp và sau khi tăng nhẹ trước cuộc họp, chỉ số CSI 300 của Trung Quốc tiếp tục quỹ đạo đi xuống, mất hơn 10% giá trị trước đợt phục hồi hiện tại.

“Hội nghị tập trung vào những thay đổi cơ cấu dài hạn. . . được hiểu rộng rãi là tín hiệu cho thấy Bắc Kinh thờ ơ với tăng trưởng kinh tế trước mắt”, một bài báo của nhà phân tích độc lập Hutong Research cho biết.

Nhưng các nhà phân tích cho biết, Tập và các lãnh đạo đảng thực sự lo lắng về việc không đạt được mục tiêu tăng trưởng. Một người quen thuộc với giới lãnh đạo cấp cao cho biết, điều này lên đến đỉnh điểm vào tháng 9 khi ông Tập đang ở Cam Túc, nơi ông chứng kiến ​​tỷ lệ thất nghiệp cao và các căng thẳng xã hội khác xuất phát từ sự suy giảm tăng trưởng và nợ chính quyền địa phương gia tăng.

Dữ liệu kinh tế cũng trở nên đáng báo động hơn. Tỷ lệ thất nghiệp ở thanh niên vốn là 13.2% trong tháng 6 đã nhanh chóng tăng vọt lên 18.8% trong tháng 8. Sự sụp đổ của thị trường bất động sản đã khiến người tiêu dùng ngần ngại chi tiêu cho những mặt hàng có giá trị lớn, khiến nhiều người phải trả lại các khoản thế chấp và tích lũy tiền tiết kiệm.

Nhiều tin xấu hơn xuất hiện vào tháng 9, khi các nhà sản xuất Trung Quốc đánh dấu năm giảm phát thứ hai liên tiếp, một xu hướng gây áp lực mạnh lên lợi nhuận doanh nghiệp. Ngay cả xuất khẩu - động lực của nền kinh tế Trung Quốc - cũng bất ngờ chậm lại tính theo đồng đô la trong cùng tháng.

Tạo thêm áp lực lên Tập là dấu hiệu của căng thẳng xã hội đang gia tăng. Truyền thông nhà nước đưa tin một giám đốc sở tài chính tỉnh Hồ Nam đã bị sát hại tại nhà riêng. Đã có những báo cáo khác về bạo lực chống lại các giám đốc điều hành, trong đó có một người được cho là đã bị tài xế mà anh ta vừa sa thải đâm.

Các chính quyền địa phương nói riêng đang ngày càng gặp khó khăn trong việc thanh toán các hóa đơn trong bối cảnh cuộc khủng hoảng tài sản khiến họ mất đi khả năng bán đất rất cần thiết. Để phục hồi việc mất đi nguồn doanh thu lớn nhất, họ đã bắt đầu phạt tiền và đánh thuế các doanh nhân.

Theo Financial Times, link gốc