Từ quants đến wonks: "không thể tách rời rủi ro địa chính trị khỏi việc phân bổ vốn"

 (Theo Financial Times, 5/7/2024)- Đối mặt với danh sách ngày càng dài các rủi ro địa chính trị, ngành đầu tư, vốn đã dành hai thập kỷ để tuyển dụng nhiều nhà toán học nhằm xây dựng các chiến lược giao dịch, giờ đây đang tìm kiếm lời khuyên từ các nhà khoa học chính trị.

Sự kiện FII Priority diễn ra tại Miami vào tháng 2, với sự tham dự của những nhân vật nổi tiếng như tỷ phú công nghệ Michael Dell, giám đốc điều hành Blackstone Stephen Schwarzman và người đứng đầu Quỹ Đầu tư Công cộng trị giá 925 tỷ USD của Saudi Arabia, được coi là một trong những sự kiện kinh doanh cấp cao nhất ở Mỹ trong năm nay.

Buổi thuyết trình đầu tiên vào buổi sáng, các nhà đầu tư được lắng nghe cựu Ngoại trưởng Mỹ Mike Pompeo cảnh báo rằng "không thể tách rời rủi ro địa chính trị khỏi việc phân bổ vốn".

Các nhà đầu tư dường như không ngừng bàn tán về chính trị.

Bề ngoài, không khó để lý giải điều này khi nhìn vào hàng loạt các cuộc bầu cử diễn ra trên khắp thế giới - từ kịch tính của cuộc tranh luận Biden-Trump, đến khả năng lên nắm quyền của một chính phủ cực hữu ở Pháp cho đến các cuộc bỏ phiếu ở Mexico và Ấn Độ. Các nhà đầu tư đã lo lắng theo dõi các cuộc xung đột ở Trung Đông, những màn rung kiếm hạt nhân của Tổng thống Nga Vladimir Putin và căng thẳng leo thang ở Biển Đông.

Đối với một số người trong ngành, đây còn hơn cả một loạt các tiêu đề báo đáng báo động. Ngày càng nhiều giám đốc điều hành cấp cao tin rằng thế giới đang trải qua không chỉ là một cơn biến động chính trị tạm thời, mà còn là một sự thay đổi mang tính cấu trúc sẽ có tác động lâu dài đến lĩnh vực đầu tư.

Ali Dibadj, Giám đốc điều hành của Janus Henderson, tập đoàn đầu tư Anh-Mỹ quản lý khoảng 280 tỷ USD tài sản, cho biết: “Trong 30 năm qua, [chính trị địa lý] đã giảm phát, tạo ra rủi ro thấp hơn và giúp việc đầu tư dễ dàng hơn. Đi tiếp, nó hoàn toàn ngược lại: có thể là lạm phát; có thể sẽ tạo ra nhiều rủi ro hơn; và sẽ khiến việc đầu tư khó khăn hơn."

Một ngành công nghiệp đã hút các nhà toán học trong hai thập kỷ qua để đưa ra các chiến lược giao dịch mới giờ đây đang dựa vào các nhà khoa học chính trị để được hướng dẫn. Hầu hết các nhà đầu tư đều quen với việc đối phó với các điểm nóng bất ổn và xung đột, nhưng nhiều người cho rằng số lượng lớn các cú sốc gần đây - ngay cả trong các nền dân chủ vốn ổn định - và bản chất lâu dài của các cuộc xung đột đại diện cho một sự thay đổi lớn.

Năm ngoái, BlackRock, nhà quản lý tài sản lớn nhất thế giới, đã thêm "sự phân mảnh địa chính trị" vào danh sách các xu hướng quan trọng nhất ảnh hưởng đến tăng trưởng toàn cầu và thị trường, sánh ngang với công nghệ mới, dịch chuyển dân số toàn cầu và biến đổi khí hậu. Khi Optiver, công ty tạo lập thị trường, khởi động năm 2024 với danh sách "rủi ro hàng đầu" đối với thị trường tài chính, hơn một nửa trong số đó tập trung vào chính trị, từ kết quả bầu cử Tổng thống Mỹ gây tranh cãi đến leo thang trong cuộc chiến giữa Nga và Ukraine.

Mặc dù có vẻ lo lắng, nhưng thị trường tài chính lại cho thấy rất ít dấu hiệu bất an, đặc biệt là ở Mỹ.

Một thùng dầu Brent thô có giá thấp hơn so với ngày Nga xâm lược Ukraine. Chỉ số chứng khoán trên toàn thế giới đã tăng vọt lên mức cao kỷ lục. Người chiến thắng lớn nhất của đợt tăng giá là Nvidia, nhà thiết kế chip của Mỹ, nơi tạo ra gần một nửa doanh thu vào năm 2023 từ Trung Quốc và Đài Loan và đã nhiều lần cảnh báo về tác động tiêu cực của căng thẳng thương mại Mỹ-Trung. Các nhà đầu tư trái phiếu chính phủ đã phớt lờ những cảnh báo lặp đi lặp lại về mức nợ leo thang của Mỹ.

Sự mâu thuẫn này đặt ra một số câu hỏi quan trọng. Nếu các nhà đầu tư thực sự lo lắng về chính trị, thì cách tốt nhất để điều chỉnh các chiến lược giao dịch là gì? Liệu các nhà quản lý tài sản và người thực hiện giao dịch có nên làm nhiều hơn để thích ứng với một thế giới mới với căng thẳng chính trị gia tăng, hay thị trường có thể lặng lẽ hấp thụ những cú sốc giống như cách họ đã làm trong những thập kỷ gần đây?

“Tôi không nhớ có thời gian nào xảy ra quá nhiều xung đột nóng bỏng ảnh hưởng đến nhiều thị trường như vậy,” Harvey Sawikin, đồng sáng lập Firebird, một quỹ đầu cơ chuyên đầu tư vào Đông Âu, cho biết. Ngay cả các chuyên gia, ông nói, cũng có thể "trở nên rất tự mãn về một quốc gia và bị bất ngờ".

Cách điều chỉnh rõ ràng nhất của một số công ty đầu tư là nhanh chóng đưa vào thêm chuyên môn về địa chính trị, thông qua nội bộ hoặc thông qua các nhà tư vấn bên ngoài.

“Những người đó đang rất được săn đón,” Seth Bernstein, Giám đốc điều hành của AllianceBernstein, nói. “Mọi công ty Phố Wall đều đang đưa những người như vậy đến để [các nhà đầu tư] gặp gỡ… đang có một sự sắp xếp lại sâu sắc đang diễn ra, và điều đó thực sự khiến tôi hoảng sợ.”

Alice Squires, đối tác và đồng Giám đốc tư vấn nhà đầu tư tại Rothschild & Co, đồng ý rằng các chuyên gia có thể đưa ra cho khách hàng một góc nhìn riêng biệt "hiện đang rất thịnh hành" vì các nhà quản lý tập trung toàn cầu cần phải theo dõi chặt chẽ một số lượng chưa từng có các vấn đề tiềm ẩn.

“Chúng tôi đang phải đối mặt với thực tế là có những rủi ro phát sinh từ Nga và Ukraine, cũng như Trung Quốc và Đài Loan, căng thẳng từ Kosovo… đến các khu vực chính trị bất ổn ở Nam Mỹ,” bà nói, đồng thời nhấn mạnh đến cuộc xung đột ở Gaza và nhiều cuộc bầu cử căng thẳng.

Theodore Bunzel, Trưởng phòng tư vấn địa chính trị tại Lazard, cho biết công ty đã thành lập một đơn vị chính trị chuyên trách vào năm 2022 vì khách hàng ngày càng yêu cầu tư vấn về cách điều hướng các khoản đầu tư vào các khu vực như Trung Quốc. Ông cho biết nhóm đã mở rộng nhanh chóng kể từ đó và đang tư vấn cho cả bộ phận quản lý tài sản của Lazard cũng như các khách hàng tư vấn tài chính của họ.

"Trước đây, xu hướng là loại bỏ chính trị khỏi việc ra quyết định của công ty", Bunzel nói, nhưng điều đó đang trở nên bất khả thi do "căng thẳng giữa các cường quốc lớn, tương hỗ phụ thuộc với nhau".

Goldman Sachs cũng đi theo hướng đó vào năm ngoái với một đơn vị tư vấn địa chính trị do các đối tác George Lee và Jared Cohen dẫn đầu, trong khi công ty PR Brunswick - nổi tiếng nhất về việc tư vấn cho khách hàng về các tình huống sáp nhập và mua lại - đã thuê một loạt các cố vấn có chuyên môn về địa chính trị, bao gồm cả cựu chủ tịch Ngân hàng Thế giới, cựu tổng giám đốc của Tổ chức Thương mại Thế giới và cựu giám đốc Cơ quan An ninh Quốc gia Hoa Kỳ.

Nhiều công ty khác đã tuyển dụng các chuyên gia riêng lẻ để cung cấp tư vấn nội bộ. Ngân hàng đầu tư boutique CenterView gần đây đã thuê Richard Haass, cựu giám đốc Hội đồng Quan hệ Đối Ngoại, làm cố vấn cấp cao. Lord Mark Sedwill, cựu giám đốc của cơ quan dân sự Anh, là thành viên của ủy ban rủi ro tại Rothschild, trong khi Schroders đã đưa cựu đại sứ Anh tại Trung Quốc, Sir Sebastian Wood và Sir Nicholas Carter, cựu tham mưu trưởng quân đội Anh, tham gia tư vấn về địa chính trị và điều hướng các cuộc xung đột quốc tế.

Peter Harrison, Giám đốc điều hành của Schroders, cho biết việc có các chuyên gia "trong danh sách lương" mang lại một bộ kỹ năng bổ sung cần thiết cho các nhóm đầu tư. "Khi chính trị trở nên rạn nứt hơn... Thật tốt khi chỉ đưa một góc nhìn phi đầu tư vào những gì đang diễn ra."

Ông nói: "Một điều mà tôi nghĩ tất cả chúng ta đã học được trong 10 năm qua là việc nhìn nhận rõ ràng về địa chính trị thực sự khó khăn."

"Hướng đến nhiều bất ổn hơn, [Carter] sẽ giúp các quản lý danh mục đầu tư của chúng tôi [với] cách bạn quản lý sự không chắc chắn, cách bạn quản lý chiến tranh và chiến tranh diễn ra như thế nào."

Mặc dù hầu hết các chỉ số chứng khoán quan trọng như S&P 500 vẫn duy trì được mức độ sôi động, nhưng có một số dấu hiệu bên dưới bề mặt cho thấy ngành công nghiệp đang tích hợp địa chính trị vào nhiều quyết định đầu tư hơn.

Trường hợp rõ ràng nhất là cách các nhà đầu tư phản ứng trước cuộc tấn công toàn diện của Nga vào Ukraine vào năm 2022. Ví dụ, các nhà đầu tư đã đổ gần 3 tỷ USD vào các quỹ tập trung vào hàng không vũ trụ và quốc phòng trong khoảng thời gian từ tháng 2 đến tháng 4 năm 2022, theo dữ liệu của Morningstar Direct. Lưu lượng vào mạnh mẽ vẫn tiếp tục kể từ đó, trái ngược với 13 tháng rút ròng ròng liên tiếp trước thềm cuộc xâm lược.

Firebird, quỹ đầu cơ tập trung vào Đông Âu, có ít nhất một nửa tài sản của mình ở Nga vào thời điểm xảy ra cuộc xâm lược, trong đó nhiều tài sản bị đóng băng và giảm giá xuống bằng 0 trong vài ngày.

"Đó là một lời nhắc nhở rằng chính trị không bao giờ được coi là điều đương nhiên", Sawikin, người đứng đầu các khoản đầu tư của công ty ở Đông Âu và Nga, nói. "Bạn có thể yêu thích danh mục đầu tư của mình từ dưới lên, nhưng nếu điều gì đó nghiêm trọng xảy ra ở cấp độ vĩ mô, bạn sẽ gặp vấn đề lớn." 

Rất ít nhà đầu tư phương Tây có mức độ tiếp xúc trực tiếp lớn như vậy với Nga, nhưng trải nghiệm này khiến nhiều người cân nhắc cách một cú sốc như Trung Quốc xâm lược Đài Loan có thể có tác động tương tự ở quy mô lớn hơn nhiều.

Theo Morningstar, số lượng quỹ cung cấp cho nhà đầu tư một cách để đầu tư vào các thị trường mới nổi trong khi loại trừ Trung Quốc đã tăng vọt từ 8 vào đầu năm 2022 lên 20 vào thời điểm hiện tại.

Gần 1 tỷ USD mỗi tháng đã được đầu tư vào các quỹ EM (trừ Trung Quốc) trong năm nay, tăng so với mức trung bình khoảng 500 triệu USD mỗi tháng trong năm 2023 và 200 triệu USD mỗi tháng trong năm 2022.

Những người khác đang chuyển sang các quỹ mang tính chính trị rõ ràng hơn. Năm nay, Tikehau Capital, tập đoàn được niêm yết tại Paris quản lý 48 tỷ USD tài sản, đã ra mắt “Quỹ Chủ quyền Châu Âu” như một phản ứng đối với “căng thẳng địa chính trị leo thang và những hậu quả của toàn cầu hóa quá mức”. DWS của Đức gần đây đã mở một quỹ “Công nghệ Quốc gia Quan trọng” của Mỹ, nhằm mục đích chọn cổ phiếu dựa trên các biện pháp định lượng về rủi ro địa chính trị.

Thomas Friedberger, Phó Giám đốc điều hành của Tikehau Capital, cho biết: “Lòng tin của chúng tôi là việc phi toàn cầu hóa có thể đang kích hoạt một sự thay đổi trong cách giá trị tài chính được tạo ra: thay vì tạo ra hiệu quả thì nó sẽ đến từ việc xây dựng khả năng phục hồi”.

Friedberger nói rằng có một cảm giác cấp bách hơn giữa các nhà đầu tư ở lục địa châu Âu so với ở Mỹ, với việc người châu Âu cảm nhận tác động của địa chính trị gay gắt hơn kể từ cuộc xâm lược Ukraine của Nga. Ông cho biết ông cũng ngạc nhiên trước lượng kiên trì ban đầu đối với Quỹ Chủ quyền Châu Âu đến từ các nhà đầu tư tổ chức ở Trung Quốc.

Ông nói: “Tôi vẫn gặp rất nhiều đồng nghiệp nói rằng đó không phải vấn đề lớn. [Nhưng] các sự kiện đó càng gần bạn, thì tác động đến cách suy nghĩ của bạn càng cao.”

Mặc dù các nhà đầu tư ngày càng thảo luận nhiều về rủi ro chính trị, một số nhà quan sát ngành cho rằng nó thường chỉ mang tính hình thức. Ví dụ, nhà sản xuất thiết bị chip Applied Materials đã thông báo với các nhà đầu tư trong hồ sơ pháp lý vào tháng 10 năm 2022 rằng họ đang bị chính quyền Mỹ điều tra về việc xuất khẩu cho khách hàng ở Trung Quốc, nhưng các nhà phân tích lại không mấy chú ý cho đến khi nó được một bản tin thời sự nhấn mạnh hơn một năm sau.

Cổ phiếu của công ty, vốn có giá trị thị trường khoảng 130 tỷ USD vào thời điểm đó, ban đầu giảm 8% sau tin tức trên báo cáo. Đối với Ted Mortonson, một chiến lược gia công nghệ tại RW Baird, phản ứng chậm trễ này nêu bật một vấn đề rộng lớn hơn.

Ông nói: “Giấy triệu tập đã được [báo cáo] vào tháng 10 năm 2022, nhưng Phố Wall thì lười biếng - họ không thực hiện bất kỳ công việc nào thêm về nó.”

Mortonson, một cựu phi công Hải quân Mỹ từng lái máy bay chiến đấu ở Trung Đông và Biển Đông, đã dành nhiều năm để cố gắng thuyết phục các nhà đầu tư chú ý hơn đến chính trị, nhưng với việc cổ phiếu công nghệ gần như liên tục đạt được những mức cao mới, hầu hết đều thờ ơ. Applied Materials phục hồi từ mức giảm đó trong vòng một tháng và cổ phiếu của công ty đã tăng mạnh trong năm nay.

Khi tin tức về việc chính phủ Trung Quốc có thể đàn áp Apple nổ ra vào tháng 9 năm ngoái, giá cổ phiếu của hãng đã giảm 200 tỷ USD giá trị thị trường chỉ trong hai ngày, nhưng nó đã quay trở lại mức cao kỷ lục chỉ trong vòng hai tháng.

Với những tiền lệ như thế này, nỗi sợ bỏ lỡ khiến ngay cả những nhà đầu tư lo lắng về chính trị cũng khó có thể để nó ảnh hưởng đến quyết định đầu tư của họ.

Một số người tin rằng cấu trúc khuyến khích của ngành khiến các nhà đầu tư ít có khả năng đưa ra quyết định dựa trên rủi ro chính trị. Nếu toàn bộ thị trường lao dốc để đáp ứng với một sự kiện bất ngờ, thì một nhà quản lý danh mục đầu tư cá nhân có thể sẽ không bị thiệt hại về danh tiếng vì đã bỏ lỡ một rủi ro mà ít người nhận thấy. Nhưng nếu sự thận trọng của họ khiến quỹ bỏ lỡ một đợt phục hồi của toàn thị trường, họ sẽ bị đổ lỗi.

“Người đi đầu tiên thường không được khen thưởng,” Tina Fordham, người sáng lập công ty tư vấn Fordham Global Foresight, nói. “Đó là lý do tại sao chúng ta đang ở trong tình trạng này, nơi mọi người tin rằng họ cần nhận thức nhiều hơn về rủi ro, nhưng họ thực sự không giao dịch dựa trên chúng.”

Cho đến nay, đó không phải là một chiến thuật tồi. Mặc dù BlackRock đã nhiều lần nhấn mạnh tầm quan trọng ngày càng tăng của chính trị, nhưng nghiên cứu riêng của họ vào năm 2019 cho thấy "phản ứng trung bình của thị trường đối với các cú sốc địa chính trị bất ngờ trong lịch sử là tương đối khiêm tốn và ngắn hạn".

Thậm chí một số chuyên gia được trả tiền để tư vấn về rủi ro chính trị cũng cho rằng làn sóng tuyển dụng gần đây có thể đã đi quá xa. Một chuyên gia chính trị tại một ngân hàng đầu tư Mỹ cho rằng trong hầu hết các trường hợp, thị trường tài chính có xu hướng ảnh hưởng đến chính trị nhiều hơn là ngược lại.

Dự toán "mini" tai hại của Liz Truss vào tháng 9 năm 2022 đã châm ngòi cho việc bán tháo trên thị trường trái phiếu chính phủ, nhưng việc bán tháo này có tác động lâu dài hơn về mặt chính trị so với chính sách đối với thị trường. Lãi suất trái phiếu chính phủ tăng vọt đã góp phần buộc thủ tướng từ chức, sau đó quay trở lại mức trước đó chỉ trong vòng một tháng.

Fordham nói rằng cần phải có "cú sốc lớn" để thực sự thay đổi niềm tin phổ biến rằng thị trường sẽ tiếp tục phục hồi.

“Xu hướng bình thường hóa rất phổ biến,” cô nói. “ mọi người cho rằng mọi thứ sẽ diễn ra như cũ mãi mãi và bạn sẽ luôn nhận được sự phục hồi trung bình... [nhưng] tôi nghĩ rằng đây là một sự thiếu tưởng tượng trầm trọng.”