Daniel Kahneman-Nhà tâm lý học đã thay đổi lĩnh vực kinh tế -

Nhà khoa học xã hội đoạt giải Nobel 1934-2024

(Theo Financial Times) Kinh tế học nổi tiếng là một ngành học bá quyền: các nhà kinh tế học có xu hướng chiếm lĩnh các lĩnh vực học thuật khác nhiều hơn là bị các lĩnh vực khác chiếm lĩnh. Ngoại lệ lớn nhất là Daniel Kahneman, nhà tâm lý học xã hội, người được trao giải thưởng Tưởng niệm Nobel năm 2002 về khoa học kinh tế vì cách ông cách mạng hóa lĩnh vực này.

Chính trong những năm 1970 và đầu những năm 1980, Kahneman, người đã qua đời ở tuổi 90, đã thực hiện nghiên cứu đột phá về tâm lý ra quyết định, thứ sẽ làm đảo lộn lĩnh vực kinh tế, phần lớn là cùng với cộng sự Amos Tversky (mất năm 1996). Họ cho thấy con người khi đối mặt với những tình huống không chắc chắn có xu hướng đưa ra phán đoán và ra quyết định dựa trên những thiên kiến có hệ thống. Mọi người dựa vào bằng chứng mong manh cũng nhiều như bằng chứng vững chắc về những kết quả có thể xảy ra; họ ít bị hướng dẫn bởi xác suất mà hơn là bởi một tình huống gần giống với những ý tưởng có sẵn; họ quan tâm đến những thay đổi hơn là mức tuyệt đối của, chẳng hạn như, của cải, và quan tâm đến mất mát nhiều hơn so với những khoản lợi có cùng kích thước; họ cũng có xu hướng gắn bó với hiện trạng.

Đây chỉ là một số mô hình mà Kahneman và Tversky ghi nhận, một số trong số đó đã được họ đưa vào "lý thuyết triển vọng", mô hình của họ về cách mọi người đưa ra lựa chọn trước rủi ro và sự không chắc chắn. Điều này đi ngược lại với lý thuyết ra quyết định hợp lý vốn là nền tảng của kinh tế học. Kahneman sau đó đã hồi tưởng lại rằng họ không đặt ra mục tiêu thách thức khái niệm về tính hợp lý của các nhà kinh tế học. "Gần đây tôi mới nhận ra chúng tôi may mắn như thế nào khi không cố tình nhắm vào mục tiêu lớn mà chúng tôi tình cờ đạt được. Nếu chúng tôi định hướng bài báo có ảnh hưởng năm 1974 trên Science là một thách thức đối với mô hình hợp lý, chúng tôi đã viết nó khác đi, và thách thức đó sẽ kém hiệu quả hơn."

Thành quả của nghiên cứu này chắc chắn là hiệu quả. Công trình của Kahneman và Tversky đã lọt vào mắt xanh của Richard Thaler, khi đó là một nhà kinh tế học trẻ tuổi có cái nhìn hoài nghi về lĩnh vực của mình, người đầu tiên đưa những hiểu biết của họ vào mô hình hóa kinh tế. Điều này nhanh chóng được chấp nhận, vì công trình của họ giúp giải thích hành vi không phù hợp với lý thuyết tiêu chuẩn về lựa chọn của người tiêu dùng của các nhà kinh tế học. Trong những thập kỷ tiếp theo, những thiên kiến ​​về tâm lý đã được ghi nhận và được sử dụng để giải thích nhiều chủ đề kinh tế, từ hành vi của người tiêu dùng đến phát triển, đến thị trường lao động và những bất thường của thị trường tài chính. Lĩnh vực kinh tế học hành vi ra đời.

Kahneman và Tversky là "những người sáng lập lĩnh vực của chúng tôi", Ulrike Malmendier, một nhà kinh tế học hành vi tại Đại học California, Berkeley nói. Thành công của nó, bà nói, là "áp đảo". Malmendier, thành viên hội đồng chuyên gia kinh tế chính thức của Đức, chỉ ra rằng cách tiếp cận hành vi không chỉ được chấp nhận rộng rãi trong hầu hết lĩnh vực kinh tế mà còn được các nhà hoạch định chính sách đánh giá cao.

"Bất cứ khi nào tôi nói chuyện với các chính trị gia cấp cao nhất, tôi chắc chắn sẽ nhận được một câu hỏi hỏi rằng 'vâng, với tư cách là một nhà kinh tế học hành vi, ông sẽ nghĩ như thế nào về vấn đề này?' Mọi người nhận thức rằng chúng tôi có các công cụ khác ngoài các khuyến khích kinh tế tiêu chuẩn kiểu củ carrot-and-stick (củ cà rốt và roi)."

Sự quan tâm này một phần có thể nhờ công của chính Kahneman, người đã phổ biến nghiên cứu của mình trong cuốn sách "Thinking, Fast and Slow" (Tư duy Nhanh và Chậm) xuất bản năm 2011. Tuy nhiên, ông vẫn hơi ngạc nhiên về ảnh hưởng của công trình nghiên cứu của mình. Khi nhận giải Nobel, ông nhận xét rằng "Tôi chủ yếu cổ vũ Thaler và kinh tế học hành vi từ bên lề". Ông nói, bài báo về lý thuyết dự báo chỉ có ảnh hưởng vì nó được xuất bản trên tạp chí Econometrica rất uy tín - "Điều khiến tôi ấn tượng là việc này may rủi đến mức nào, rằng đây hoàn toàn là ngẫu nhiên ... nếu chúng tôi xuất bản bài báo đó từng chữ ở một nơi khác thì sẽ không có Giải Nobel nào cho công trình này ngày nay."

Những người biết Kahneman nhấn mạnh sự quan tâm không ngừng nghỉ của ông đối với suy nghĩ của người khác. Các học giả trẻ tuổi ca ngợi việc ông không bảo vệ cứng nhắc về công trình của mình và mong muốn thấy nó bị vượt qua bởi các nghiên cứu mới. Danh sách đồng tác giả của ông là những tên tuổi hàng đầu trong lĩnh vực kinh tế và các lĩnh vực khác. Ông từng nói với FT rằng "mọi thứ tôi đã làm đều là hợp tác".

Kahneman sinh ra ở Tel Aviv và sinh sống ở Israel trong những thập kỷ sau chiến tranh trước khi chuyển đến Mỹ sau này. Nhưng ông đã trải qua thời thơ ấu ở Paris và nước Pháp bị Đức chiếm đóng. Ông lên bảy hoặc tám tuổi khi đi bộ về nhà từ một người bạn sau lệnh giới nghiêm áp đặt cho người Do Thái và gặp một tên SS. Mặc dù Daniel bé sợ ngôi sao vàng được giấu của mình sẽ lộ ra, tên Đức Quốc xã đã bế anh lên ôm, sau đó xúc động cho anh xem ảnh một cậu bé và đưa cho anh một ít tiền.

"Tôi về nhà chắc chắn hơn bao giờ hết rằng mẹ tôi đã đúng: con người là những sinh vật phức tạp và thú vị vô cùng."